اكاليپتوس با نام علمي Eucalyptus sppو نام انگليسي Red Gum گياهي است از خانواده myrtaceae از درختان عظيم وسريع الرشد اقيانوسيه كه به نقاط مختلف دنيا نيز انتشار يافته است و جنگل هاي وسيعي ازآن در هند ومراكش ايجاد شده است . بيش از 500 گونه دارد. در حدود بيش از نيم قرن قبل به ايران وارد شده است و در مناطق جنوب كشور كه محيط مناسبي براي آن بوده است كاشته شده و اكنون درختان كهنسال آن در فارس ديده مي شود . در حدود سال‌هاي 1310 گونه هاي مختلفي از اكاليپتوس به ايران وارد شد و در شمال كشور كشت گرديد.
گیاهشناسی:
چوب آن سخت وبادوام است و کمتر دچار پوسیدگی می شود. پوست ساقه آن قهوه اي مايل به زرد وبه سهولت از ساقه جدا مي شود. برگ آن دائمي – هميشه سبز وبرحسب اينكه متعلق به گياه جوان يا مسن باشد داراي اشكال مختلف است . در شاخه هاي جوان برگ ها متقابل ، افقي وتقريبا عاري از دمبرگ می باشند. گلهاي آن بيضي دراز و مدور و در قسمت قاعده پهنك قرار مي گيرند. كناره پهنك برگ ها صاف است طول هر برگ حدود 15-10 cm وعرض آن 8-4cm . رنگ برگ ها در ابتدا سبز مايل به آبي است ولي تدريجا به رنگ سبز مايل به سفيد در مي آيد. و مومي مي شود شاخه هاي حاصل اين نوع برگ ها ظاهر چهار گوش وبال دار دارند. در شاخه هاي مسن حالت منفرد روي ساقه و هريك به يك دمبرگ باريك به طول 3-2 cm ختم مي شود. پهنك برگ درختان مسن ، باريك و دراز ، عاري از تار ، منتهي به نوك باريك و داراي قسمت انتهايي خميده است . رنگ آنها سبز يا سبز مايل به زرد در هر دو سطح پهنك مي باشد طول آنها 25-16cm وعرض آنها 15-2cm ساقه حامل اين برگ ها حالت مدور وبدون بال دارد. اگر برگ ها در روشنايي و در مقابل نور خورشيد قرار گيرند نقاط متعددي در آنها تشخيص داده مي شود كه محل كيسه هاي ترشحي است .
عوامل محیطی مورد نیاز گیاه:
خاک :
اکالیپتوس حساسیت زیادی به نوع خاک مورد استفاده برای کاشت ندارد و تقریبا می تواند در هر نوع خاکی رشد کند اما خاک حاصلخیز برای رشد آن ها بهتر است. استفاده از خاک های سنگین برای کاشت گیاه به دلیل عبور ندادن مناسب آب غیر مجاز است. به عنوان مثال می توانید از ترکیب خاک برگ به اضافه خاک معمولی باغچه برای کاشت این گیاه استفاده کنید. توصیه می شود از کودهای حیوانی برای رشد گیاه استفاده نکنید زیرا سبب کند شدن رشد گیاه خواهد شد. پس از کاشت این گیاه می توان برای گیاهانی که تازه روییده شده اند از کود هایی با فرمول ۱۰-۱۰-۵ و یا ۱۰-۱۰-۱۰ استفاده کرد اما دیگر نیازی به استفاده از کود برای گیاهانی که چند سال است روییده شده اند نیست. از لحاظ ph این درختان ph بین 5.5 تا 6.4 را برای رشد مناسب می پسندند. در غیر این صورت اگر میزان ph از 7 بیشتر باشد اکالیپتوس نمی تواند برای رشد خود آهن جذب کند و در این صورت برگ های آن زرد شده و پس از مدتی نیز برگ های زرد گیاه فرو می ریزند. پس میزان ph خاک برای رشد مناسب گیاه باید تنظیم شده باشد.
آبیاری:
آبیاری نیز از مهمترین عواملی است که بر رشد هر نوع گیاهی تاثیر مستقیم دارد. نمی توان تاثیر آبیاری بر رشد گیاه را نادیده گرفت. گیاهان مختلف نیازهای آبی متفاوتی دارند که از این لحاظ با هم متفاوت هستند. برخی از گیاهان نیاز آبی کمی دارند و باید به صورت هفتگی آبیاری شوند اما برخی دیگر باید روزانه و به تعداد دفعات زیاد آبیاری شوند. میزان و تعداد دفعات آبیاری برای گیاهان با توجه به تغییر فصل متفاوت است و در فصول سرد سال میزان آبیاری کمتر از فصول گرم سال است. آبیاری بیش از اندازه برای هیچ نوع گیاهی نه تنها مناسب نیست بلکه سبب پوسیدگی ریشه های گیاه و زرد شدن برگ های گیاه خواهد شد. پس تنظیم کردن میزان و تعداد دفعات آبیاری از مهمترین شرایطی است که بادی برای هر نوع گیاه به درستی رعایت شود تا هم سلامت گیاه حفظ شود و هم طراوت و زیبایی گیاه. از ویژگی های این گیاه عدم نیاز آن به آبیاری زیاد می باشد. به این معنا که گیاهان بیشتر در زمانی که تازه روییده شده اند و به عبارت دیگر تا 5 سالگی به آبیاری نیاز دارند و از آن به بعد حتی اگر آبیاری آن ها فراموش شود هم مشکلی در رشد این گیاهان به وجود نخواهد آمد. زیرا این گیاهان دارای ساختاری هستند که می توانند آب مورد نیاز خود را به وسیله ریشه ها از خاک تامین نمایند و در صورت عدم وجود آب نیز در برابر خشکسالی بسیار مقاوم هستند. آبیاری گیاه را زمانی انجام دهید که خاک گیاه کاملا خشک شده باشد زیرا در غیر این صورت آب در ریشه های گیاه انباشته شده و سبب پوسیدگی ریشه های گیاه خواهد شد.
نور:
نور نیز از مهمترین عواملی است که تاثیر بسزایی در رشد گیاهان مختلف دارد و نمی توان تاثیر آن را نادیده گرفت. محدوده نوری مناسب برای گیاهان مختلف با یکدیگر متفاوت است. در این محدوده نوری گیاهان رشد بهتری دارند. مثلا برخی از گیاهان برای رشد مناسب خود به نور کامل و مستقیم خورشید نیاز دارند و در صورتی که این میزان نور را دریافت نکنند نمی توانند رشد مناسبی داشته باشند. برخی دیگر از گیاهان فقط نور غیر مستقیم خورشید را برای رشد خود ترجیح می دهند و برخی دیگر از گیاهان سایه پسند هستند. این گیاه به هیچ وجه آفتاب گریز و سایه پسند نیست بلکه به نور مستقیم و کامل خورشید برای رشد نیاز دارد. برای کاشت گیاه می بایست آن را در مکانی که تابش مستقیم خورشید را دریافت می کند بکارید. اگر میزان نوری که به گیاه می رسد مناسب نباشد ساقه های گیاه بیش از اندازه بلند خواهند شد و مقاومت کافی نیز نخواهند داشت.
دما:
دما هم از فاکتورهای مهم در رشد گیاهان است. محدوده دمایی مناسب برای رشد گیاهان با توجه به ساختار درونی گیاه و شرایط اقلیمی که گیاه در آن زندگی می کند متفاوت است. برخی از گیاهان نسبت به افزایش یا کاهش دما مقاوم هستند اما برخی دیگر نسبت به تغییرات دمایی از خود واکنش نشان می دهند و صدمه می بینند. در محدوده دمایی تعیین شده گیاهان رشد بهتری دارند و باید شرایط مناسب دمایی را برای گیاهان نتظیم کرد. این گیاهان نسبت به سرد شدن هوا حساسیت دارند و نمی توانند رشد کنند. دمای مینیمم که می تواند برای این گیاهان قابل تحمل باشد دمای 23 درجه فارنهایت است. بهترین زمان برای رشد این گیاهان فصول گرم سال مانند تابستان است. در صورت پایین بودن بیش از حد دمای هوا برگهای این گیاه خشکیده خواهد شد.
.jpg)
پراكنش درخت اكاليپتوس:
اگر چه اكاليپتوس بومي اقيانوسيه است و جنگل هاي وسيعي از آن در استراليا و تاسماني مي رويد اما به دليل داشتن نرمش اكولوژيكي نسبتا وسيع امروزه در اكثر نقاط دنيا ديده مي شود. در ايران اين درخت دراستان هاي خوزستان وفارس وجود دارد. در شمال ايران نيز اين درخت مي رويد ولي هر چند سال يكبار سرما آن را از بين مي برد.
روش هاي ازدياد اكاليپتوس:
كاشت بذر
قلمه
پيوند
تكثير ازطريق بذر:
برای این کار پس از بدست آوردن بذر مناسب که معمولاً یکی از کارهای اساسی در امر بذرگیری از درخت اکالیپتوس، شناخت درخت مادر می باشد. سپس آنرا درزمینی می کارند که دارای خاک نرم و نسبتاً مرطوب همراه با نور باشد. بعد از این که یک هفته ازرشد بذر گذشت و بذرها بتدریج جوانه زدند خطر وجود علفهای هرز نهالها را تهدید می کند و تا زمانیکه نهال اکالیپتوس بر علفهای هرز پیروز نشده است خطر تا دو سال وجود دارد.
روش های تسریع جوانه زنی بذر:
براي بهتر جوانه زني بذر اكاليپتوس مي توان از روش هاي زير استفاده كرد.
قرار دادن در آب جوش تا زماني كه آب سرد شود .
قرار دادن در اسيد سولفوريك غليظ وسپس شستشو
استراتيفيكاسيون درشن مرطوب در 5 درجه سانتي گراد
در هنگام كشت نهال درمزرعه طول آنها نبايد كمتر از 15 وبيشتر از 35cm باشد. فاصله و تراكم كشت در درختان اكاليپتوس بايد كاملا رعايت شود بدين ترتيب كه در هرهكتار حداكثر 2500 اصله اكاليپتوس به فاصله 3*3 كاشته شود.
قلمه گیری:
گرفتن قلمه یکی از راه های تکثیر این درختان است. از قلمه چوب نیرم این درختان می وان استفاده کرد. یعنی زمانی که ساقه را خم می کنید بافتی چوبی نداشته باشد و به خوبی خم شوند و نشکنند. بنابراین بهترین زمان تهیه قلمه ها در بهار و یا تابستان از شاخه های جوان و تازه است. طول قلمه ها نیز در حد ۱۵-۱۲ سانت مناسب است و زمان جدا کردن قلمه از گیاه مادری برش را از زیر ناحیه گره (ناحیه اتصال برگ به ساقه ) بزنید. برگهای قلمه بجز ۳-۲ عدد برگ در انتهای قلمه را قطع کنید. وجود برگ به طور کل موجب از دست دهی رطوبت قلمه در طی ریشه زایی می شود اما از طرفی وجود برگها به دلیل تولید هورمونهای مناسب ریشه زایی لازم است. به همین دلیل تعداد برگها را کاهش می دهیم. همچنین استفاده از هورمونهای ریشه زایی به تولید ریشه این گیاهان کمک می کند. قلمه ها را می توان در مخلوطی از خاک برگ+پرلایت+پیت موس و یا خاک برگ+شن (همگی با نسبتهای مساوی) کاشت. قبل از قرار دادن قلمه ها ابتدا مخلوط کاشت را به خوبی خیس کنید ، نیم ساعت صبر کنید تا آب اضافی خارج شود و سپس نسبت به کاشت قلمه ها اقدام کنید. می توان با قرار دادن پلاستیکی شفاف بر روی بستر کاشت قلمه ها نسبت به افزایش رطوبت در محیط اطراف قلمه ها اقدام کرد. همچنین باید اجازه داد که خاک خشک شود و یا به دلیل آبیاری زیاد گل مانند و همیشه خیس باشد. مکانی روشن اما به دور از نور مستقیم آفتاب مناسب است . روی نیم تا یکساعت کیسه های پلاستیکی را بردارید تا مانع از جمع شدن رطوبت بیش از اندازه و در نتیجه شیوع بیماری های قارچی شوید. دمای مورد نیاز برای شکل گیری ریشه ها و ریشه زایی در حدود ۲۱ درجه سانتیگراد است . قلمه زایی ۱۰-۴ هفته بعد از زمان کاشت قلمه ها انجام می شود. بعد از مشاهده انجام رشد جدید در قلمه ها می توان نسبت به ریشه زایی قلمه ها و برداشتن کیسه های پلاستیکی اقدام کرد و ۲-۱ هفته بعد از این مسئله نسبت به تعویض مکان کاشت قلمه ها اقدام نمود.
پیوند زدن:
دیگر راه تکثیر این گیاهان است که البته برای اکالیپتوسهایی که در سطح وسیع همانند جنگل و برای مصارف صنعتی کاشته می شوند مورد استفاده قرار میگیرد. در این روش پیوندکها از گونه های مورد نظر تهیه می شوند و با استفاده از روش پیوند ترصیعی (گاوه ای) بر روی پایه قرار میگیرد.
آفات و بيماري هاي درخت اكاليپتوس :
حدود 20 نوع قارچ يافت شده اند كه مي توانند به ساقه ، شاخساره وبرگ هاي اكاليپتوس صدمه بزنند. مهم ترين بيماري اكاليپتوس سوختگي شاخ و برگ مي باشد كه توسط قارچ Cryptosporiopsis eucalypti ايجاد مي شود. از مهم ترین آفات این گیاه پروانه برگخوار اكالیپتوس (كرم برگخوار مصری) می باشد که سبب ایجاد حفره در برگ های گیاه خواهد شد. از جمله موارد دیگر می توان به زنگ اکالیپتوس نیز اشاره نمود که سبب ایجاد شدن نقاط نارنجی رنگ بر روی برگ های گیاه خواهد شد. سفیدک آرد آلود نیز نوعی قارچ است که ممکن است گیاه شما را درگیر کند.
عوامل موثر در زرد شدن برگ اکالیپتوس:
ریشه درختان اکالیپتوس در خاک های شور، سنگین، آهکی قادر به رشد و گسترش نبوده و نمی تواند عناصر غذایی مورد نیاز را از خاک جذب نماید. برخی بیماری های ریشه امکان دارد در شرایط ضعیف بودن زهکشی خاک و خارج نشدن اب اضافی از محیط ریشه بوچود ایند. در نتیجه علائم آنها به صورت زرد شدن برگ های جوان یا پیر و خشک شدن سرشاخه های ظاهر می گردد. کمبود آهن می تواند سبب زرد شدن برگ های جوان گردد که در این حالت رگبرگ ها سبز باقی می مانند که به تدریج تمام برگ زرد می شود. کمبود منگنز نیز همانند کمبود آهن سبب زرد شدن برگ های جوان می شود. در اثر کمبود روی لکه های بافت مرده و زردی در برگ های جوان ظاهر می گردد. کمبود عناصری مانند منیزیوم، ازت و گوگرد موجب زرد شدن برگ های پیر می شوند.